Өнеркәсіптік кооперация және трансшекаралық сауда — Қазақстан көршілес елдермен сауда-экономикалық ынтымақтастығын кеңейтуде

Сауда және интеграция министрлігі ішкі және сыртқы сауда, тұтынушылардың құқықтарын қорғауды техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік саясатты әзірлеуде. Алғашқы екі бағыт бойынша бизнестің қалауы, қажеттіліктері мен жоспарлары өте маңызды. Бүгінде Қазақстанда тек экспорттық сақтандыру желісі бойынша: келісімшарттарды сақтандырудан бастап, қазақстандық өнімді импорттаушыларды қолдауға дейінгі 18 қызмет түрі көрсетіледі.

Қазақстан басқа елдердегі WLP Хабтарына қосылу және сауда және көлік жүйелерінің байланысын арттыру есебінен басқа елдердің нарықтарына шығу үшін үлкен әлеуетті көріп отыр.

Біздің еліміз Орталық Азия өңірін, сондай-ақ қазақстандық трейдерлер мен логистикалық компаниялар WLP Үнді хабында тіркелу арқылы шыға алатын Үндістан нарығын перспективалы бағыттар ретінде қарастырады. 

Қазақстан Республикасында экспорт-импорт және транзиттік сауда ағындарының кедергісіз қозғалысын қамтамасыз ету үшін барлық қажетті инфрақұрылым құрылған. Оны жетілдіру бойынша жалғасып жатқан жұмыс Қазақстанға өңірдің сауда және логистикалық хабы мәртебесін нығайтуға мүмкіндік береді.

Қазірдің өзінде Қазақстан арқылы құрлық бағыттары өзінің бәсекеге қабілеттілігін көрсетті. Биыл транзит стратегиялық межеден миллион контейнерге, оның ішінде Азия-Еуропа бағытында 700 мың ЖФЭ-ден (жиырма футтық эквивалент)  – көлік ағындарының сандық жағын, контейнерлік терминалдардың өткізу қабілетін немесе жүк көлік құралдарының сыйымдылығын өлшеудің аулау бірлігі) асып түседі. 

World Logistics Passport (WLP) жаһандық бастамасы — халықаралық сауданы дамытудың стратегиялық пайымы шеңберінде 2019 жылы шейх Мұхаммед (Дубай) бастаған жаһандық бастама. WLP логистика саласындағы құндылықтар тізбегін ең жақсы тәжірибелермен қамтамасыз ететін негізгі мемлекеттік және жеке құрылымдарды біріктіреді. Бұл ретте World Logistics Passport кедендік және сауда операцияларын оңайлату, тиімді мультимодальдық сауда дәліздерін дамыту үшін бірінші жаһандық бейілділік бағдарламасы арқылы халықаралық сауданы ынталандыруға бағытталған жеке сектордың бастамасы болып табылады. Бастама порттар, әуежайлар, авиакомпаниялар және кеден қызметтері сияқты бағдарламаның стратегиялық серіктестері арқылы сауданы арттыру үшін трейдерлер мен экспедиторларға қаржылық және қаржылық емес пайда әкеледі.

Қазақстан мен ШЫҰ елдері арасындағы тауар айналым $14,2 млрд құрады.

Қазақстан ШЫҰ-ны маңызды стратегиялық және сауда-экономикалық ұйым ретінде қарастырады. Қазақстан Республикасының ШЫҰ қатысушы елдерімен сауда-экономикалық байланыстары жоғары деңгейде сақталуда. 

2021 жылдың 4 айының қорытындысы бойынша Қазақстан мен ШЫҰ елдері арасындағы тауар айналымы $14,2 млрд құрады, бұл өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 11%-ға жоғары ($12,8 млрд). 

ШЫҰ-ға қатысушы елдерге ҚР экспортын арттыру әлеуеті химия өнеркәсібі, тамақ өнеркәсібі, машина жасау және экономиканың басқа да өңдеу салалары сияқты салалар бойынша шамамен $2 млрд құрайды. 

Сауда-экономикалық ынтымақтастықты одан әрі дамыту және оның жоғары оң динамикасын қолдау үшін қазақстандық делегация жеткізілетін тауарлар мен қызметтер номенклатурасын кеңейту, іскер топтар арасында тікелей байланыстар орнату бойынша бірлескен жұмысты жалғастыруды ұсынды. 

Сондай-ақ, Қазақстан тарапы сауданы қаржыландыруға және деректермен алмасуға қолжетімділікті кеңейту мақсатында Цифрлық платформаларды қолдана отырып, цифрлық инфрақұрылымды жаңғырту және кеңейту және трансшекаралық электрондық сауда үшін цифрлық түрлендірулерді жеделдету жөніндегі жұмысты жандандыруды, оның ішінде, электрондық сауда инфрақұрылымын дамыту, фулфилмент орталықтарын дамытуды қолдау, маркетплейстерді тіркеу және әріптес елдердің нарықтарына шығару рәсімдерін жеңілдетуді ұсынды. 

Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына Ресей, Қытай, Үндістан, Қазақстан, Қырғызстан, Пәкістан, Тәжікстан, Өзбекстан кіреді. ШЫҰ-ға қатысушы елдер, сондай-ақ байқаушылар мен диалог бойынша әріптестер халқының жалпы саны 3 млрд адамнан асады (әлем халқының 45%-ға жуығы).

2020 жылы Өзбекстан мен Тәжікстанға экспорт өсіп, осы елдерден импорт азайды. Өзбекстанға экспорт 6,9%-ға өсіп, $2,1 млрд, Тәжікстанға – 6,1%-ға өсіп, $693 млн құрады. 

2021 жылғы қаңтар-сәуірде Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы тауар айналымы $1,2 млрд құрады, бұл өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 41,3%-ға жоғары. 

2021 жылғы қаңтар-сәуірде Қазақстаннан Өзбекстанға Экспорт 54%-ға өсіп, $899,2 млн құрады. Жалпы, 2020 жылы Қазақстан мен Орталық Азия елдері арасындағы тауар айналымы $4,6 млрд құрады. 

Қазақстан мен Тәжікстан арасындағы тауар айналымы 2021 жылы $335,9 млн құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 17,2%-ға жоғары. 

Жемістер, жидектер, көкөністер: өрік, шие, қызыл шие, шабдалы, қара өрік және шомырт; жүзім; нан және ұннан жасалған кондитерлік өнімдер; қызанақтар; пияз, сарымсақ; минералды және газдалған сулар неғұрлым импортталатын тауарлар болып табылады. Сондай-ақ: автомобильдер; этилен полимерлері; кендер; шыны; пластмасса.

Қазақстанға ең жоғары импорт Өзбекстаннан келеді. 2020 жылы ол $783,1 млн құрады. Ағымдағы жылдың маусым айында министрдің Өзбекстан мен Тәжікстанға жұмыс сапары кезінде қазақстандық кәсіпкерлер түрлі өнімдерді пилоттық жеткізу туралы $3 млн-ға 6 келісімшартқа қол қойды. 

Мысалы, өзбек қызыл шиесін сатып алуға, Соғды облысының Гафуровск ауданынан қазақстандық сауда желілеріне жеміс-көкөніс өнімдерін жеткізу туралы $500 мыңға келісімшарттар. 

Келіссөздер барысында сауда маршруттарын/дәліздерді салу мәселелері де талқыланды.

Өзбек тарапы 2021 жылғы 1 қаңтарға дейін өнімді әкелу кезінде бірқатар тауарларға акциздер қолданған, бұл өзара сауда көлеміне жақсы әсер еткен жоқ. 

Акцизделетін негізгі тауарлар автомобиль бензині, дизель отыны, мазуттар, мотор майлары, компрессорлық майлау майы, турбиналық майлау майы, кір жуғыш машиналардың бөліктері, кондитерлік өнімдер, ұн болды. Сыртқы сауда қызметін реттеудің мұндай шараларын Өзбекстан ТМД-ның еркін сауда аймағы туралы шартқа қатысушы барлық елдерге бірдей қолданды. 

Ағымдағы жылғы 1 қаңтардан бастап Өзбекстан әкелінетін тауарларға қатысты акциздерді қолданбайды. 2021 жылғы қаңтар-сәуірде Өзбекстанға СЭҚ ТН 10 белгісінде $50,3 млн сомасына 85 тауар позициясы экспортталды, оларға импорттың акциздік салығы қолданылды. 

2020 жылғы қаңтар-сәуірде аталған тауарлар бойынша экспорт көлемі $28,9 млн құрады. Яғни, Өзбекстан импортқа акциздік салықты алып тастағаннан кейін Қазақстаннан Өзбекстанға акцизделетін тауарлар экспортының 74,3%-ға өскені байқалады.

2020 жылы кондитерлік өнімдердің экспорты $601,6 мың құрады, ал 2021 жылы қаңтар-мамыр аралығында экспорт $964,2 мың құрап, 60,3%-ға артты.

Ұн экспорты 2020 жылы $25,3 мың құрады, ал 2021 жылы қаңтар-мамыр аралығында экспорт $33,7 мың құрап, 33,3%-ға артты. 

Сонымен бірге, Өзбекстанның Тауарлардың шығарылған елі туралы келісімді қолдануы мәселесі қалып отыр. ТМД ЕСА туралы Шартқа сәйкес Қазақстан мен Өзбекстан 1993 жылғы ТМД-ның шығарылған елін айқындау қағидаларында айқындалған жеткілікті дәрежеде қайта өңдеу өлшемшарттарын орындау шарты кезінде өзара саудада импорттық кедендік баждарды қолданбайды. 

Қазақстандық тауарлардың барлығы 1993 жылғы қағидалардың жеткілікті дәрежеде қайта өңдеу өлшемшарттарына сәйкес келе бермейтінін атап өткен жөн, тиісінше мұндай өнімге Өзбекстанда импорттық кедендік баж салығы қолданылады. 

Осыған байланысты, екіжақты алаңда Өзбекстанның 2009 жылғы ТМД қағидаларына қосылуы бойынша келіссөздер белсенді жүргізілуде. Қазіргі уақытта Қазақстан өзбек тауарларын әкелу кезінде 1993 жылғы қағидаларды жауап ретінде қолданады.

Сондай-ақ, өзбек дүкендерінің сөрелеріне $50 млн көлеміндегі  қазақстандық өнімдерді кепілдендірілген жеткізу туралы келісім жасалды. ҚР іскери топтарының Өзбекстанға сауда-экономикалық миссиясы аясында 55-тен астам қазақстандық компания өз өнімдерін Өзбекстанның әлеуетті серіктестеріне ұсынды.

Қазіргі уақытта Өзбекстанның тауар айналымының 50%-дан астамы ($10 млрд астам) Қазақстан аумағы арқылы өтеді. Азия Даму Банкінің бағалауы бойынша аймақтар арасындағы сауда және қолданыстағы дәліздер бойынша транзиттік сауда 2019 жылдың деңгейімен салыстырғанда 2025 жылы 35%-ға және 2030 жылы 65%-ға артады.

Сонымен қатар, қолданыстағы бақылау бекеттеріне жүктеме екі есеге жуық артады. Қазақстандық тарап шекара бекеттеріне жүктемені арттырмауға және «шекарадан тауарлардың көп мөлшерін өткізбеуге, бірақ шекарада тауарлар өндіру туралы» ұсыныс жасады.

Қазіргі уақытта Қазақстан «Қорғас түйінін» одан әрі дамыту тұжырымдамасын қайта қарап жатыр, ЕАЭО және ЕО нарықтарына одан әрі қол жеткізе отырып, Ресеймен шекаралас хабтарды іске қосу бойынша жұмыс жүргізуде. 

Сондай-ақ Өзбекстанға макарон өнімдерін, алма шырынын және құрама жем жеткізуге экспорттық келісімшарттар жасалды. Кездесудің ең жарқын оқиғасы «Qaztrade» АҚ мен Қазақстанның ең ірі «Magnum»  бөлшек сауда желісі арасындағы 2021 жылы Өзбекстанға қазақстандық өнімді жеткізуді $50 млн-ға ұлғайту туралы Келісімнің жасалуы болды.

Жақын арада Magnum көрші республикаларда дүкендер желісін ашуды жоспарлап отыр. Экспортты ілгерілету операторы ұзақ уақыт бойы келіссөздер жүргізіп келді және бүгін олар Өзбекстандағы Магнум дүкендеріндегі сөрелерде қазақстандық өнімдердің санын көбейту туралы келісіммен аяқталды. Енді қазақстандық өндірушілер Magnum-Uzbekistan желісіне жеткізу туралы тікелей келісімшарттар жасай алады. Тауарларды сауда желілері арқылы жылжыту бүгінгі күні трансшекаралық қатынастарды қоса алғанда, сауданың тиімді құралдарының бірі болып табылады.

Тәжікстанмен қарым-қатынас ТМД шеңберіндегі келісімдерге, сондай-ақ бірқатар екіжақты келісімдерге негізделген. Бүгінгі күнге Тәжікстанның кеден органдары Қазақстаннан импортталатын кондитерлік өнімдерге ерекше тарифтер қолданады. Сауда және интеграция министрлігі жағдайды теңестіру үшін тәжік тарапымен келіссөздер жүргізетін болады. 

Сонымен қатар, 2021 жылғы наурызда Тәжікстанмен үкіметаралық комиссияда астық пен ұн тасымалдау тарифін төмендету мәселесі көтерілді, қазақстандық тарап 0,4 төмендету коэффициентін белгілеу туралы мәселеге бастамашылық жасады. Жалпы алғанда, қазақстандық өнімнің сыртқы нарықтарға шығуы кезіндегі кедергілерді жою – бұл ҮАК және жоғары деңгейдегі екіжақты келіссөздер шеңберіндегі тұрақты жұмыс екенін атап өту қажет.

Өз кезегінде, Қазақстан мен Ресей Еуразиялық тауар өткізу жүйесін қалыптастырудағы ынтымақтастығы және Орталық Азия-Қазақстан-Ресей тауарлары ағыны аясында екі елдің агроэкспресі үшін «жасыл дәлізді» талқылауда.   

«Ресей-Өзбекстан» агрологиялық дәлізі үшжақты болуы тиіс, өйткені тауарлық жүк ағындары Қазақстан аумағы арқылы өтеді. 

Пойыздардың ұзақ кідіріссіз жүруі үшін бақылау органдарының жұмысын синхрондау керек, бұл тез бұзылатын өнімдерді жеткізу үшін өте маңызды. Осылайша, үш елдің бизнесіне бәсекелестік артықшылықтар беріледі. 

Сонымен қатар, Қазақстан мен Татарстанның сауда-экономикалық ынтымақтастығын кеңейту бойынша Жол картасы әзірленуде. 

Атап айтқанда, кооперация бағыттарының бірі сүтті мал шаруашылығы саласындағы ынтымақтастық және Қазақстан аумағында сүтті терең өңдеу бойынша бірлескен жобаларды іске асыру болуы мүмкін. Оның ішінде шекара маңы ынтымақтастығының халықаралық орталықтары базасында жобалар жүзеге асырылады.

ҚР-дан экспорт номенклатурасын $396,3 млн сомасына кеңейту мүмкіндігі бар. Өнімдер тізбесіне түрлі салалардағы 100-ден астам шикізаттық емес тауарлар кіреді.

ҚР мен Литва арасындағы тауар айналымы әлемдік экономикаға үлкен зиян келтірген COVID-19 жаһандық пандемиясына қарамастан, 2020 жылы 16,6%-ға артып, $481,6 млн құрады. 

Литвадан импорттың өсуі мынадай тауарларды әкелудің ұлғаюымен негізделеді: пульттер, панельдер, электр аппаратурасына арналған үстелдер, резеңке немесе пластмассаны өңдеуге арналған жабдықтар, ауыл шаруашылығына, бағбандыққа, орман шаруашылығына арналған өзге де жабдықтар және т.б.

Сонымен қатар, Қазақстанның Литваға $205 млн сомасына 50 позициядан астам өңделген тауарлар экспортын ұлғайтуға ауқымды әлеуеті бар. 

Өз кезегінде, Литва Қазақстанмен өзара сауданы дамытуға мүдделі екенін және өнімді түрлі салаларда жеткізуге дайын екенін айтты.

Мысырға тауар экспортын арттыру әлеуеті $291,6 млн құрайды.

Қазақстаннан Мысырға экспорт 2020 жылы $5,5 млн құрады. Қазақстаннан Мысырға экспортталатын негізгі тауарлар: фосфор қышқылының тұздары – $2,9 млн (53,9%), күкірт – $1,5 млн (26,9%), ферроқорытпалар – $899 мың құрады (16,5%). 

Мысырдан Қазақстанға импорт 2020 жылы $78,9 млн құрады. Мысырдан Қазақстанға импорттың негізгі тауарлары: хош иісті заттар қоспалары – $34,6 млн (43,8%), дайын байланыстырғыш заттар – $30,7 млн (38,9%), дәрілік заттар – $8 млн (10,2%), цитрус жемістері – $1,6 млн (2%) құрады. Мысыр Қазақстан үшін экспортты ұлғайту тұрғысынан перспективалы ел болып табылады. Қазақстаннан Мысырға тауар экспортын арттыру әлеуеті $291,6 млн құрайды.

Коронавирус пандемиясының салдарына қарамастан, Қазақстан мен Ауғанстан арасындағы өзара сауда көлемі 2020 жылдың қорытындысы бойынша 55,2%-ға артып, $623,6 млн құрады.

2021 жылдың қаңтар-сәуір айларында тауар айналымы 2,8%-ға өсіп, $163 млн құрып, бұл ретте 2021 жылғы қаңтар-сәуірде экспорт 2,5%-ға өсіп, $161,8 млн құрды. 

Тауар айналымы өсуінің оң серпінін қолдау мақсатында және тауар айналымын ұлғайту жөніндегі шаралар ретінде қазақстандық тарап елдер арасындағы экспорт құрылымын әртараптандыруды жүргізуді ұсынды.

Қазақстандық сарапшылар Ауғанстан нарығына Қазақстаннан жеткізілуі ықтимал тауарлардың тізімін дайындады. Бұл жалпы сомасы $360 млн өнімнің атауы 45-тен астам, мәселен, біз мұнай-химия (сомасы $91 млн), тамақ (сомасы $226,2 млн), металлургия (сомасы $15 млн), машина жасау (сомасы $2,4 млн), химия (сомасы $16,8 млн), жеңіл өнеркәсібі (сомасы $6,4 млн), ағаш өңдеу және жиһаз (сомасы $2,1 млн) салаларының өнімдерін жеткізуді ұлғайтуға мүмкіндігіміз бар.

Сауда ынтымақтастығын одан әрі дамыту мақсатында Қазақстан Ауғанстаннан жемістер мен көкөністерді сатып алуға дайын. Одан басқа, қазақстандық тарап Термез халықаралық сауда орталығы базасындағы ынтымақтастыққа қызығушылық білдірді. Елдер арасында инвестиция көлемін қарқындату қажеттілігі де бар. Осыған байланысты, «Қорғас» ШЫХО әлеуетін ҚХР нарығына көтерме-бөлшек экспорттау үшін алаң ретінде пайдалану ұсынылды.

Қазақстан Кубаға экспортты $40,6 млн ұлғайтуға ниетті. Қазақстан мен Куба арасындағы 2020 жылғы тауар айналымының көлемі өте төмен, олар біздің деректеріміз бойынша $234,2 мың құрады, бұл өткен жылдың көрсеткішінен 32,4%-ға төмен ($346,7 мың). Қазақстаннан Кубаға экспорт 2020 жылы 85,9%-ға төмендеп, $0,3 мың құрады. Қазақстандық сарапшылар Куба нарығына Қазақстаннан жеткізілуі мүмкін әлеуетті тауарлардың тізбесін дайындады. Бұл $40,6 млн сомасына 17 өнім атауынан артық. 

Елші Эмилио Певида Пупо Куба жан-жақты ынтымақтастыққа дайын екенін атап өтті. Сондай-ақ, елдің ЕАЭО-да бақылаушы болғанын ескере отырып, өзара тиімді шарттармен ынтымақтастыққа үміттенеді. Ол, сондай-ақ, Куба қазіргі уақытта биотехнологиялар мен фармацевтиканы дамыту саласында қомақты табыстарға қол жеткізгенін және өзінің білімі мен әзірлемелерімен бөлісуге және осы салада қолдау көрсетуге дайын екенін атап өтті. 

Жақында Қазақстан мен Куба сауда палаталары арасында ынтымақтастық меморандумына қол қойылғанын ескере отырып, тараптар сауда өзара қарым-қатынастарын кеңейту саласындағы жұмысты жалғастыруға келісті.

Еске салайық, 18 маусымда Киевте экономикалық ынтымақтастық жөніндегі мемлекетаралық Қазақстан-Украина комиссиясының 14-ші отырысы өтті. Қазақстан тарапынан тең төраға ҚР Сауда және интеграция министрі Бақыт Сұлтанов болып табылады. Украина тарапынан тең төраға – Украинаның бірінші вице-премьері, экономика министрі Алексей Любченко. 

Отырысты ашқанда тараптар ынтымақтастықтың маңызды әлеуетін және оны ашу бойынша бірлескен кешенді күш-жігерге өзара мүдделілігін атап өтті. Украина Қазақстанның негізгі сауда серіктестерінің бірі болып қала береді. Алайда, соңғы бірнеше жылда өзара сауда көлемінің төмендеуі тіркелді. Осыған байланысты, Комиссияның тең төрағалары сауда айналымының көлемін арттыру бойынша нақты бастамалармен алмасты. 

Мәселен, Бақыт Сұлтанов украиндық әріптестеріне бірінші кезеңде 70 тауар позициясын жеткізу мәселесін бірлесіп пысықтауды ұсынды, олар бойынша қазақстандық кәсіпорындар шикізаттық емес экспортты 350 млн-ға арттыра алады. Тек осы ғана қазақстандық экспорттың таяудағы перспективада 45,5%-ға өсуіне алып келеді.

Қазақстандық делегация басшысының пікірінше, сауда-экономикалық қатынастардың дамуына Киевте қазақстандық сауда үйінің және Нұр-Сұлтанда қазақстандық және украиндық өндірістің үздік өнімдері ұсынылатын украиндық сауда үйінің ашылуы ықпал етер еді. Өзара тауар айналымын қарқындату үшін қазақстандық тарап Киевке түрлі салаларда бірлескен кооперациялық жобаларды ашу арқылы ынтымақтастықты тереңдетуді ұсынды. Қазақстан мен Украинаның машина жасау, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және IT-индустрия салаларында осындай ынтымақтастықтың табысты тәжірибесі бар. 

Сонымен қатар, бірлескен кәсіпорындардың әлеуеті бар, оның ішінде дайын өнімді үшінші елдерге жылжыту үшін комиссияның тең төрағалары келісті. Нақты жобалар туралы айта отырып, Украина тарапы автомобиль техникасын бірлесіп өндіруге қызығушылық білдірді. 

Өз кезегінде, Қазақстан украиндық нарыққа қазақстандық Hyundai автокөліктерін жеткізуге және серіктестердің ұсыныстарын сараптамалық деңгейде егжей-тегжейлі пысықтауға дайын екенін айтты. Киевте стандарттау, сәйкестікті бағалау және метрология саласындағы ынтымақтастық мәселелері, оның ішінде бір тараптың ұлттық стандарттарын екінші тараптың аумағында қолдану және тарату мүмкіндігі талқыланды. 

ҚР сауда және интеграция министрі Бақыт Сұлтановтың айтуынша, бұл елдер арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға ықпал ете отырып, саудадағы техникалық кедергілерді жоюға жағдай жасар еді. Тараптар көлік және транзиттік тасымалдар саласындағы Қазақстан-Украина ынтымақтастығының мәселелерін қарастырды. Транскаспий халықаралық көлік бағыты аясында транзиттік жүк тасымалын дамытуға ерекше назар аударылды. 

Сондай-ақ, қазақстандық тарап украиндық әріптестеріне инвестицияларды тарту үшін және украин өнімдерін ҚХР-ға көтерме-бөлшек экспорттау үшін алаң ретінде «Қорғас» шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығының мүмкіндіктерін неғұрлым белсенді пайдалануды ұсынды. 

Келіссөздердің бөлек тақырыбы – ІТ саласындағы ынтымақтастықтың синергиясын қамтамасыз ету. Бұл ретте тараптар пилоттық режимде мемлекеттік басқару және медицина саласындағы бірқатар технологиялық шешімдерді іске асыруды бастау ниетін растады. 

Жыл басынан бері қазақстандық өңделген тауарларды экспорттаушыларына 2021 жылы 3,5 млрд теңгеден астам қаражат өтелді: 

1) отандық өңделген тауарларды ілгерілетуге (жарнама, қойманы жалға алу, сертификаттау, көрме) субъектілерден жалпы сомасы 48 070 176 теңгеге 5 өтінім. 

2) 86 субъектіден жалпы сомасы 3 452 696 347 теңгеге 159 өтінім, атап айтқанда: 

  • теміржолмен жеткізу – 3 067 927 342 теңге; 
  • автомобильмен жеткізу – 355 036 349 теңге; 
  • әуемен  жеткізу – 9 894 519 теңге; 
  • теңіз арқылы жеткізу – 9 838 137 теңге. 

Барлық мақұлданған өтініштердің 54-і шағын кәсіпкерлік субъектілерінен, 19 - орта және 16 – ірі бизнес өкілдерінен түскен. 

Мақұлданған өтінімдер арасында 844 646 980 теңге жоғарғы бөліністегі тауарларды жеткізу шығындарын, 2 271 603 226 теңге орта бөліністегі тауарларды жеткізу шығындарын және 384 516 317 теңге төменгі бөліністегі тауарларды жеткізу шығындарын құрайды. Бірінші жартыжылдықтың қорытындысы бойынша игеру бөлінген қаражаттың 60%-ын құрады. Өтініштерді қарау өтінімнің алғашқы тіркелген күніне сәйкес кезек тәртібімен жүзеге асырылады.

Анықтама: 

Шығындардың бір бөлігін өтеуге төмендегідей түрлері жатады: 

1) шетелде тауарларды жарнамалауға байланысты шығындар; 

2) шетелдік көрмелерге, форумдарға, жәрмеңкелерге, конкурстарға, Конгрестерге тікелей қатысуға арналған шығындар; 

3) шетелде тарату үшін мамандандырылған каталогты әзірлеуге, шет тілдеріне аударуға және басып шығаруға байланысты шығындар; 

4) шетелде филиалдарды, өкілдіктерді, сауда алаңдарын, қойманы және сауда сөрелерін ұстауға арналған шығындар; 

5) электрондық сауда алаңдарында шетелде тауар белгілерін тіркеуге байланысты рәсімдерді жүргізуге арналған шығындар; 

6) тауарлардың ұйым стандарттарын қоса алғанда, техникалық регламенттерде, стандарттарда белгіленген талаптарға немесе шарттардың талаптарына сәйкестігін растау рәсімдеріне немесе тауарларды шетелде өткізу жөніндегі қызметті жүзеге асыру құқығын растауға байланысты іс-шараларды жүргізуге арналған шығындар (сертификаттар, рұқсаттар, тіркеу куәліктері және басқа да құжаттар), сондай-ақ сертификаттау рәсімінен өту үшін өнімнің сынама үлгілерін сынау пунктіне дейін жеткізу кезінде және кері қарай келтірілген шығындар (сертификат не өзге); 

7) шетелде айрықша құқықтар объектілерін (франчайзинг) пайдалануға рұқсат алу рәсімдерін жүргізуге байланысты шығындар; 

8) шет елде сертификаттаудан, аккредиттеуден, индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерін тексеруден өтуге байланысты шығындар (сертификаттау, аккредиттеу, тексеру рәсімдері оң өткен жағдайда және сертификат немесе басқа растайтын құжат болған жағдайда); 

9) тауарларды жеткізуге және автомобиль, темір жол, әуе, теңіз көлігімен тасымалдау және тасымалдарды ұйымдастыру жөніндегі қызметтерге ақы төлеуге байланысты шығындар

Балық аулауды субсидиялауды реттеу мәселесі қоршаған ортаны сақтау және акваөсіруді кеңейту тұрғысынан маңызды болып табылады.

Балық аулауды субсидиялаудың жаңа қағидалары балық аулау субсидияларына және теңізде балық аулауға байланысты қызметтерге қолданылады деп күтілуде. Осылайша, ішкі су айдындарында жүзеге асырылатын акваөсіру мен балық аулауды дамытуға арналған субсидиялар шоғырландырылған мәтінді қамтудан алынып тасталды.

Келісім жобасына сәйкес артық қуаттарды шамадан тыс аулауға және құруға ықпал ететін субсидияларға тыйым салынады. Алайда, егер мемлекет балық қорын биологиялық тұрақты деңгейде ұстап тұруға мүмкіндік беретін балық аулауды басқару жөніндегі шараларды қолданса, әзірленген қағидалар қолдау бағдарламаларын сақтауға мүмкіндік береді.

Сондай-ақ заңсыз, тіркелмейтін және реттелмейтін балық аулауды (ЗТР-балық аулау) жүзеге асыратын кемелерді немесе операторларды субсидиялауға тыйым салуды енгізу көзделеді. Экономикалық аймақта және Дүниежүзілік мұхитта ЗТР-балық аулаудың төмендеуі балық қорының жай-күйінің тұрақтылығын арттыруға ықпал етеді.

Сауда және интеграция министрі ағымдағы жылдың желтоқсан айында Женева қаласында өтетін 12-ші министрлік конференциясына қатысады және келісім бойынша келіссөздердің аяқталуына және балық аулауды субсидиялаудың жаңа қағидаларын белгілеуді және балық аулауға зиянды субсидияларды қысқарту бойынша БҰҰ-ның Орнықты даму саласындағы әлемдік келісілген мақсатына қол жеткізуді қоса алғанда, жаһандық сауда жүйесі үшін елеулі нәтижелерге қол жеткізуге үміт білдірді.

Келіссөздерге ДСҰ-ның барлық 164 мүшесі қатысады. Қазақстан Республикасы 2015 жылы ДСҰ-ның 162 толық құқықты мүшесі болды. ДСҰ-ның балық аулауды субсидиялау жөніндегі келіссөздері 2001 жылғы Доха раундының мандатынан және 2005 жылғы Гонконг министрлер декларациясынан бастау алады. Содан бері айтарлықтай прогреске қол жеткізілген жоқ, бірақ 2015 жылы Тұрақты даму мақсаттарының қабылдануымен балық аулауды субсидиялау мәселесі бойынша келіссөздерге жаңа серпін берілді. 

2021 жылғы наурызда ДСҰ-ның жаңа Бас директоры Нгози Оконджо-Ивеала биылғы жылы балық аулауға шамадан тыс субсидия беруге тыйым салу туралы ұзаққа созылған келіссөздерді аяқтауға ниетін білдірді.

Бүгінгі күні техникалық реттеу де ақпараттық жүйеге толығымен енгізілетін цифрлық технологияларға көшу мәселесі өзекті болып қалуда.

2020 жылғы 30 желтоқсанда 2021 жылғы 1 шілдеден бастап Техникалық реттеу, стандарттау, аккредиттеу, сәйкестікті бағалау және техникалық реттеудің ақпараттық жүйесінде өлшем бірлігін қамтамасыз ету процестерін енгізуді көздейтін жаңа редакциядағы «Техникалық реттеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. 

Осы заңды орындау шеңберінде «Е-сертификаттау» сәйкестікті бағалау саласындағы электрондық сертификаттау сервисінің пилоттық жобасы іске қосылды, онда электрондық түрде сәйкестікті растау жөніндегі құжаттарды беру процестерінің толық бақылануы көзделеді. Сәйкестікті бағалау туралы құжаттарды беру қатаң есептілік бланкілерін пайдаланбай, тек қана электрондық түрде жүзеге асырылады. 

Ақпараттық жүйенің негізгі міндеті «сұр» сертификаттауды алып тастау, Автоматтандыру және цифрландыру жағдайларын жасау болып табылады. Осылайша, сәйкестікті бағалау кезінде өтінімдерді қарау мерзімдерін қысқартуға қол жеткізу. Заң жаңалықтарының бірі – «камералдық бақылау» болып табылады, ол субъектілерді бақылаудан объектілерді бақылауға көшуді көздейді. «Камералдық бақылаудың» мақсаттары бұзушылықтардың уақтылы жолын кесу және оларға жол бермеу, бақылау және қадағалау субъектісіне бұзушылықтарды өз бетінше жою құқығын беру болып табылады.

Бармай профилактикалық бақылау тетігі іске қосылады деп күтілуде, ол бақылаудағы өнімнің 120 тобына, 180 000 шаруашылық жүргізуші субъектіге (статистика порталының деректері бойынша), 1500 аккредиттеу субъектісіне, «Атамекен» ҰКП-ға және тауар шығарылған елді айқындау жөніндегі 40-тан астам сараптамалық ұйымға таралады. Бұл ретте өңірлер бойынша инспекторлардың нақты штаты 95 адамды құрайды. Қолданыстағы жүйеде бақылау шағымдар, сондай-ақ басқа мемлекеттік органдардың хабарламалары негізінде жоспардан тыс тексерулермен жүзеге асырылады. Автоматты дабылды баптау үшін заңнаманы бұзу белгілері анықталған кезде сценарийлер пысықталады, бұл кезде хабарламалар қалыптастырылатын болады. Уақытты үнемдеу үшін жүйені автоматты түрде қалыптастыруға және тікелей бақылау субъектісіне жеткізудің электрондық тәсілдерімен (СМС, порталдың жеке кабинетіне хабарламалар) хабарламаларды жіберуге баптау жоспарлануда (e-gov.kz және басқалар).

Мысалы, цифрлық платформа келесі тәуекелдердің болуына ден қояды: 

  • сынақтар жүргізудің тым қысқа мерзімдері; 
  • өнімнің басқа түріне аттестатталған сарапшы аудитордың өнімді сертификаттауын жүргізуі; 

Жүйенің дабыл беруі мүмкіндігіне мысалдар едәуір көп. Әзірлеушілер тізілімдерде соңғы пысықтаулар жүргізеді, логикалық сценарийлер мен тәуекел факторларын құрастырады, қажетті дереккөздермен интеграциялау пысықталады. Болашақта, басқа мемлекеттік органдардың жүйелерімен неғұрлым дамыған интеграцияға қол жеткізілген кезде, жетекшілік ететін барлық салаларда бұзушылықтарды анықтау бойынша автоматтандыру қолжетімді болады. 

Бұдан әрі «Техникалық реттеу туралы» Заңда техникалық регламенттердің, аккредиттеудің, сәйкестікті бағалаудың, стандарттаудың, өлшем бірлігі мен қауіпті өнімді қамтамасыз етудің блоктарын көздеуі тиіс бірыңғай ақпараттық жүйе шеңберінде техникалық реттеудің барлық процестерін автоматтандыру көзделеді. 

Жалпы алғанда, 90-нан астам бизнес-процесс, техникалық реттеу, стандарттау және метрология мемлекеттік жүйелерінің 3 тізілімі автоматтандырылды. Техникалық реттеудің барлық процестеріне тұрақты негізде 2000-нан астам қатысушы (ТРМК, Қазстандарт, ҰОА, сертификаттау жөніндегі органдар, зертханалар, техникалық комитеттер, оқу орталықтары және т.б.), сәйкестікті бағалауға өтінімдер беру шеңберінде мерзімді негізде тағы 10 000-ға жуық заңды тұлға (өтініш берушілер) қатысады. 

ҚР Сауда және интеграция министрлігі мен BTS Education арасындағы ынтымақтастық шеңберінде Қазақстан студенттеріне арналған Электронды коммерция курсы әзірленді. 

ҚР Сауда және интеграция министрлігі  электронды сауданың дамуын ынталандыру және оның үлесін 15%-ке дейін көтеру мақсатында жоспарлы жұмыс жүргізуде. Аталған бағыт бойынша студенттердің басым бөлігіне электронды коммерция негіздерін оқытуға қатысты белсенді жұмыс қолға алынды. Осыған байланысты BTS Education компаниясы ҚР Сауда және интеграция министрлігімен арасындағы семорандумға сәйкес Қазақстан жастарына арналған электронды коммерция курсын жасап шығарды. Курстың мақсаты – онлайн ақша тапқысы келетіндердің барлығын оқыту, электронды коммерция трендтері жайында әңгімелеу. Курс www.JumysBar.kz платформасында қолжетімді. Қазіргі сәтте Интернеттегі жеке блогты жүргізу және монетизациялау туралы алғашқы шағын курс орын алып үлгерді. 

Кез келген қазақстандық өзіне ыңғайлы уақытта, онлайн форматта, қалаған сәтте қайталау мүмкіндігімен, электронды құрылғы көмегімен оқи алады. Сұранысқа ие мамандықты басынан бастап игеруге тамаша мүмкіндік бар. 

Таяу уақыттарда өзекті тақырыптар бойынша шағын курстар топтамасын іске қосу жоспарланып отыр. Ай сайын жаңа дағдыларды оқытатын жаңа шағын курс дайындалып, көпшілікке ұсынылмақ, мәселен, әлеуметтік желілерде парақшалар жүргізу, интернет-дүкен ашу, халықаралық онлайн алаңдарда тауар сату және т.б. Әрбір теориялық материалдан соң өзін-өзі тексеру сұрақтары ашылады. Сондай-ақ, онлайн бизнес саласындағы табысты кәсіпкерлермен сұхбаттар, отандық бизнесмендердің жетістікке жету тарихы жарияланатын болады.  

 

Қазақстанның Премьер-Министрі мен Үкіметі жаңалықтарынан хабардар болыңыз — ресми Telegram-каналға жазылыңыз

Жазылу