Қазақтың ақбас тұқымды ірі қара малын өсіру саласын дамыту туралы депутаттық сауал

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаттары М. Жұмағазиевтің, Ә. Нұралиевтің, Д. Мусинның, С. Еңсегеновтің 2020 жылғы 7 ақпандағы №16-13-36 дс қазақтың ақбас тұқымды ірі қара малын өсіру саласын дамытуға қатысты депутаттық сауалына жауап.

Премьер-Министр — Асқар Мамин

Қазақтың ақбас тұқымды ірі қара малын өсіру саласын дамыту туралы Сіздердің депутаттық сауалдарыңызды қарап, келесіні хабарлаймын.

Біріздендіру, сәйкестендіру шараларын, сондай-ақ цифрландыру бағдарламасын іске асыру, жалпы асыл тұқымды мал шаруашылығының тиімді жүйесін құру мақсатында заманауи нормативтік құқықтық базаны қалыптастыруға қатысты.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің заң жобалау жұмыстарының 2019 жылға арналған жоспарына сәйкес «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне асыл тұқымды мал шаруашылығы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы (бұдан әрі – заң жобасы) әзірленді. Аталған Заң жобасы қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Парламенті Мәжілісінде қарастырылуда.

Заң жобасының негізгі мақсаты асыл тұқымды мал шаруашылығы жүйесіне халықаралық озық тәжірибені енгізуді қамтамасыз ететін заңнамалық базаны құру болып табылады. Сондай-ақ Заң жобасында асыл тұқымды малдарды индекстік бағалау және малдың шығу тегін нақты анықтауға мүмкіндік беретін молекулярлық-генетикалық сараптама жүргізу сияқты заманауи тәсілдемелер көзделген.

Сондай-ақ Заң жобасында «асыл тұқымды мал», «асыл тұқымдық құндылық», «ауыл шаруашылығы жануарлары» және басқа терминдер халықаралық шарттарға, атап айтқанда Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде ауыл шаруашылығы жануарларымен селекциялық-асыл тұқымдық жұмыс жүргізуді біріздендіруге бағытталған шаралар туралы келісімге сәйкес келтіріледі.

«Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы аясында агроөнеркәсіптік кешенде 2014 жылдан бастап асыл тұқымды мал шаруашылығын есепке алу жүйесі селекциялық және асылдандыру жұмысының ақпараттық базасы арқылы автоматтандырылған форматқа ауыстырылды. Асыл тұқымды мал мәртебесін беру және асыл тұқымдық куәліктер беру, малды бағалау нәтижелері, малдың асыл тұқымдық құндылығын және малдың шығу тегін анықтау жөніндегі барлық іс-әрекеттер ашық қолжетімді ақпараттық базада жүзеге асырылады.

Селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстың ақпараттық базасы арқылы асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға және мал шаруашылығы өнімдерін өндіруге ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді субсидиялау тәртібі автоматтандырылды. Мысалы, қазақтың ақ бас тұқымын өсірумен айналысатын фермердің үйде отырып субсидия алуға өтінім беруге мүмкіндігі бар.

Қазіргі заманғы нормативтік құқықтық базаны құру үшін заң жобасында жануарларға индекстік бағалау жүргізу қағидаларын, жануарларға молекулалық генетикалық сараптама жүргізу қағидаларын әзірлеу және бекіту көзделген.

Мүдделі органдар мен ұйымдардың ұсыныстарын ескере отырып, қазақтың ақбас тұқымы туралы арнайы бағдарламаны қабылдауға қатысты.

Қазақстан Республикасы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің талаптарын ескере отырып, жекелеген саланың немесе нақты өңірдің (қаланың, аумақтың) проблемаларын шешуге бағытталған жеке бағдарламаны әзірлеуге жол берілмейді.

Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды және мал шаруашылығы өнімдерін өндіруді субсидиялау арқылы ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді мемлекеттік қолдау жөнінде шаралар көзделген.

Жалпы қазақтың ақбас тұқымы туралы арнайы бағдарлама қабылдау мақсатқа сай емес деп санаймыз, себебі осы тұқымды дамыту мен жетілдіру «Білім мен ғылыми зерттеулердің қолжетімділігін арттыру» ғылыми бағдарламасының 101 «Ғылыми зерттеулер мен іс-шараларды бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру» кіші бағдарламасы шеңберінде жүзеге асырылуда.

Осылайша, Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті «Солтүстік өңірде қазақтың ақбас, әулиекөл тұқымды ірі қара малының шаруашылыққа пайдалы белгілерін жетілдіру жөніндегі бағдарламаны әзірлеу» іс-шарасы бойынша ірі қара малды генетикалық паспорттау жұмыстарын жүргізуде.

Жауапты мемлекеттік органдар мен Қазақтың ақбас тұқымының республикалық палатасы тараптарынан селекциялық және асыл тұқымды жұмыстардың сапасын бағалау тетіктерін жетілдіруге, олардың асыл тұқымды мал шаруашылығының жай-күйіне және дамыту деңгейіне жауапкершілігін нақтылауға қатысты.

Селекциялық және асыл тұқымды жұмыстардың сапасын бағалау тетіктерін жетілдіру мақсатында заң жобасында Республикалық палаталарда мамандардың – бонитерлердің біліктілігін растау көзделген.

Сондай-ақ жоғарыда аталған заң жобасында Республикалық палаталардың жауапкершілігін заңды деңгейде бекіту туралы алғашқы рет жаңа бап қарастырылып отыр.

Жалпы жауапты мемлекеттік органдар мен Республикалық палата тарапынан селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстың сапасын бағалау тетіктерін жетілдіру мәселелері Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіндегі заң жобасын талқылау жөніндегі жұмыс тобының отырысы шеңберінде қосымша қаралатын болады.

Мал шаруашылығы мамандары мәртебесін көтеруге қатысты.

Шалғайдағы жайылымдарда мал шаруашылығымен айналысатын малшылардың балаларын интернатқа орналастыру, олардың жоғарғы оқу орындарына түсу үшін квота, сондай-ақ малшыларды әлеуметтік қолдаудың басқа да шаралары (зейнеткерлік жас ретінде) Үкімет тарапынан саланың дамуына серпін береді.

Бүгінгі таңда ауылдық жерлерде тұратын талапкерлердің жоғары оқу орнына түсу кезінде ауылдық квота есебінен және жалпы білім беру тапсырысы негізінде екі мүмкіндігі бар.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 28 ақпандағы № 264 қаулысына (бұдан әрі – Қаулы) сәйкес ауылдың әлеуметтік-экономикалық дамуын айқындайтын мамандықтар бойынша ауыл жастары арасынан шыққан азаматтар үшін квота мөлшері 30% бекітілген. Мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша ауылдық квота ауылда кадрларға қажеттілік бойынша сұраныстарға барынша жақын.

Қазіргі кезде осы Қаулыға «Ауыл шаруашылығы және биоресурстар» және «Ветеринария» сияқты білім беру бағдарламалары бойынша салаларда ауылдың әлеуметтік-экономикалық дамуын айқындайтын ауыл жастары арасынан шыққан азаматтар үшін қабылдау квотасын 30%-дан 50%-ға дейін ұлғайту жөнінде өзгерістер мен толықтырулар енгізу жоспарлануда.

Сонымен қатар, 2014 жылдан бастап республикада «Мәңгілік ел жастары – индустрияға!» – «Серпін-2050» жобасы іске асырылуда, оған ауыл жастары арасынан шыққан азаматтар ғана қатысады (Алматы, Жамбыл, Қызылорда, Маңғыстау, Түркістан облыстары). Олар үшін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға түсу кезінде 10% мөлшерінде қабылдау квотасы бекітілді.

Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017 – 2021 жылдарға арналған «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – «Еңбек» бағдарламасы) шеңберінде ауыл тұрғындарын, оның ішінде малшылар үшін мемлекеттік қолдаудың мынадай түрлері көзделген: жаңа бизнес-идеяларды іске асыру үшін микрокредиттер, мемлекеттік гранттар беру, «Бастау-Бизнес» жобасы бойынша кәсіпкерлік негіздеріне тегін оқыту. Ауыл тұрғындары асыл тұқымды малды өсіру үшін осы құралдарды пайдалана алады.

2019 жылы 17 774 микрокредит, оның ішінде ауылдық жерлерде – жалпы сомасы 59,6 млрд теңгеге 15 633 (жылдық жоспардың 93,8%) берілді.

«Еңбек» бағдарламасы бойынша кәсіпкерлікті дамытудың негізгі салалары мал шаруашылығы, өсімдік шаруашылығы және қызмет көрсету (қоғамдық тамақтану пункттері, шаштараздар, ТҚС және т.б.) сияқты ауыл шаруашылығы салалары болып табылады.

Ағымдағы жылы «Еңбек» бағдарламасы шеңберінде ауылдағы кәсіпкерлікті дамытуға 43,3 млрд.теңге сомаға 11294 микрокредит беру жоспарланған.

Бұрынғы асыл тұқымдық зауыттар мен шаруашылықтарға шоғырланған селекциялық асыл тұқымдық жұмыстың жоғары деңгейі бар қазақтың ақбас тұқымды малының сапалы асыл тұқымдық тектік қорын сақтауға қатысты

2020 жылдың 1 қаңтарына Палатада тіркелген қазақтың ақбас асыл тұқымды малының саны 356,514 мың басты құрайды. Палата құрамына 302 фермерлік шаруашылық кіреді, соңғы он жылда осы тұқымның асыл тұқымды мал басының саны 240 мың басқа артты, ал өнімділік 12-17%-ға артты. 2019 жылы 42 мыңнан астам қазақтың ақбас тұқымды басы сатылды, бұл барлық нарықтың 65%-дан астамын құрайды.

Қазақтың ақбас тұқымының генеалогиялық құрылымы көптеген туыстық топтардан, генеалогиялық және зауыттық желілерден, сондай-ақ типтерден көрініс тапқан. Оның ішінде жануарлардың 54%-ы 31 зауыттық желіге, 8 туыстық топқа және 47 түрлі генетикалық топқа жатады.

Қазақтың ақбас тұқымының гендік қорын сақтау және дамыту мақсатында Республикалық палата бұрынғы асыл тұқымды зауыттар мен шаруашылықтар базасында Батыс, Солтүстік, Орталық және Шығыс Қазақстанның 4 алдыңғы қатарлы шаруашылықтарында бұқашықтарды өнімділігі бойынша сынау жұмыстарын жүргізуде. Бұқашықтарды жеке азықтандыруды есепке алу жүйесі бойынша канадалық заманауи технология енгізілуде, ол генотип бойынша үздіктерді анықтауға мүмкіндік береді.

Жалпы қазіргі кезеңде тұқымның генетикалық әлеуетін арттыруға бағытталған қазақтың ақбас тұқымымен селекциялық асылдандыру жұмыстарын ұйымдастыру бойынша іс-шаралар кешенді түрде жүргізілуде.

 

Қазақстанның Премьер-Министрі мен Үкіметі жаңалықтарынан хабардар болыңыз — ресми Telegram-каналға жазылыңыз

Жазылу